Η φράση «Συνέβη, επομένως μπορεί να ξανασυμβεί: αυτή είναι η ουσία των όσων έχουμε να πούμε» συνοψίζει αυτό που θέλει να πει ο Primo Levi (Πρίμο Λέβι 1919-1987) σε αυτό το βιβλίο.
Το «Αυτοί που βούλιαξαν και αυτοί που σώθηκαν» βαθμιαία, συσσωρευτικά, από τη μια υπόκωφη βοή στην άλλη, οδηγεί στην αποκάλυψη και είναι μια ηφαιστειακή έκρηξη, επειδή ακριβώς είναι απρόσμενη ….
Η ανθρωπότητα, λέει ο Λέβι, απέκτησε μια εμπειρία: Τα ναζιστικά στρατόπεδα δεν ήταν ένα ατύχημα της ιστορίας, αλλά ένα υποδειγματικό γεγονός που επιτρέπει να αντιληφθούμε μέχρι πού μπορεί να φτάσει ο άνθρωπος στο ρόλο του θύτη ή του θύματος. Ποιες είναι οι δομές της ιεραρχίας ενός απολυταρχικού συστήματος και ποιες οι τεχνικές εκμηδένισης της προσωπικότητας του ανθρώπου; Πώς κατασκευάζεται ένα τέρας; Ήταν δυνατό να κατανοήσει κανείς από τα μέσα τη λογική της μηχανής της εξόντωσης; Ήταν δυνατή η εξέγερση; Και ακόμη: πώς λειτουργεί η μνήμη μιας ακραίας εμπειρίας; Και τέλος: Ποιες υπάρξεις κατοικούν στη γκρίζα ζώνη της συνεργασίας; Το γεγονός δηλαδή πως υπήρξαν κρατούμενοι των στρατοπέδων που «συνεργάστηκαν», κάτι που ουσιαστικά είχε μείνει, για πολύ καιρό στη σκιά των γεγονότων, εξ ου και το «γκρίζα ζώνη της συνεργασίας».
Ο Πρίμο Λέβι δεν περιορίζεται στο να περιγράψει τις πλευρές εκείνες των στρατοπέδων συγκέντρωσης που παρέμειναν σκοτεινές μέχρι σήμερα, αλλά κάνει έναν απολογισμό για να αγωνιστεί ενάντια στην εξοικείωση και την αποδοχή του εξευτελισμού της ανθρώπινης ιδιότητας. Ο συγγραφέας δίνει τις απαντήσεις του σε τούτο το τελευταίο βιβλίο του για τα ναζιστικά στρατόπεδα, κλείνει την τριλογία που άρχισε με το «Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος» και την «Εκεχειρία».
Προς το τέλος της ζωής του ο Λέβι ήταν βαθιά πεπεισμένος ότι τα διδάγματα από το Ολοκαύτωμα ήταν προορισμένα να εξαφανιστούν, από τη στιγμή που το Ολοκαύτωμα πήρε θέση ανάμεσα στις συνηθισμένες θηριωδίες της Ιστορίας. Μάλιστα το πρώτο και διάσημο σήμερα βιβλίο του «Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος» (1947), όπου Λέβι ιστορεί για λογαριασμό όλων την εμπειρία του από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, δυσκολεύτηκε πολύ τότε, που ήταν νωπά ακόμη τα γεγονότα, να βρει εκδότη !
Το «Αυτοί που βούλιαξαν και αυτοί που σώθηκαν» αποτελεί μελαγχολικό στοχασμό πάνω στο νόημα των ναζιστικών μαζικών εξοντώσεων ύστερα από σαράντα χρόνια. Στις 11 Απριλίου 1987, ένα χρόνο μετά την έκδοσή του, ο Πρίμο Λέβι έπεσε από την εσωτερική σκάλα της τριώροφης οικίας του στο Τορίνο και βρήκε ακαριαίο θάνατο. Η επίσημη εκδοχή ήταν αυτοκτονία, λόγω και της χρόνιας κατάθλιψης από την οποία υπέφερε. Οι φίλοι του, όμως, απέρριψαν την εκδοχή της αυτοκτονίας, υποστηρίζοντας ότι ο θάνατός του οφειλόταν σε ατύχημα.
Δείτε μια εξαιρετική παρουσίαση του Πρίμο Λέβι από την Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος σε βίντεο εδώ
Το βιβλίο θα το βρείτε στη Βιβλιοθήκη Λιβαδειάς εδώ
~Δαμιανός Μωραΐτης
