Πολλές φορές, καθώς ψάχνω στα ράφια της Βιβλιοθήκης μας, έχω την έξαψη του χρυσοθήρα, που στον παραμικρό κραδασμό της ράβδου του μυρίζεται κρυμμένη ευκαιρία. Έτσι και εγώ, περιδιαβάζω στους διαδρόμους, χαϊδεύοντας ονόματα και τίτλους, ώσπου να νιώσω εκείνη τη συνθηματική δόνηση, που θα με σπρώξει να διαβάσω.
Το τελευταίο μου εύρημα πιθανόν να το ζήλευε και ο εν λόγω χρυσοθήρας, αν ήταν στοιχειωδώς παιδευμένος. Πρόκειται για το λυρικό δράμα «ΕΛΛΑΣ 1821» του Percy B. Shelley. (Έχετε ακουστά τη ρήση «Είμαστε όλοι Έλληνες»· ε, αυτουνού είναι!).
Το έξοχο κείμενο γράφτηκε την εποχή της Εθνεγερσίας και βρήκε την ελληνική του έκδοση έναν αιώνα μετά (και κάτι) μέσω του Α. Μ. Στρατηγόπουλου. Ο μεταφραστής ή καλύτερα ο ερμηνευτής αποδύεται στο απαιτητικό εγχείρημα να αποτυπώσει την υψηλής εκφραστικότητας ποίηση του Σέλλεϊ. Εξαρχής ο μεταφραστής παραδέχεται τις «αβυσσαλέες συναισθηματικές, φραστικές και τεχνικές δυσκολίες του Σέλλεϊ», όπου το αμίμητο ύφος του ποιητή «υφαίνεται από φως και αιθέρα». Πράγματι, καθώς διάβαζα το έργο ένιωθα τη γλώσσα του λεπταίσθητη σαν δαντέλα και τα νοήματα στιβαρά σαν αλυσίδα.
Μέσα στο θεατρικά οργανωμένο -με διαλογικές σκηνές και χορικά- σύνολό του ο ρομαντικός Σέλλεϋ ψάλλει το όραμα της ελληνικής Ελευθερίας, που σπαργανώθηκε στην αρχαία Ελλάδα και ακούραστη μάχεται κάθε επιβουλή της μέσα στους αιώνες. Όχι χωρίς σημασία, λοιπόν, και ότι το «ΕΛΛΑΣ 1821» είναι δομημένο -καθ’ ομολογία του ίδιου του ποιητή- πάνω στα πρότυπα της τραγωδίας Πέρσες του Αισχύλου.
Συγκεκριμένα, ο σουλτάνος Μαχμούτ αναλογεί στον Ξέρξη, ενώ το φάντασμα του Μωάμεθ Β΄ του Πορθητή στο φάντασμα του βασιλιά Δαρείου. Ο Πορθητής της Πόλης εγείρεται από τον τάφο και προφητεύει τη συντριβή του Ισλάμ, που θα σπαρταρήσει ετοιμοθάνατο από τον Αγώνα. Χορός με αιχμάλωτες Ελληνίδες στο πλάι του Μαχμούτ υμνεί την Ελευτεριά, που μένει άγρυπνη κι όταν οι τύραννοι κοιμούνται.
[…]
Σαν αυγή μέσα στ’ όνειρο,
Μες στο θάνατο ελπίδα,
Μέσα στης φυλακής μας τους τοίχους αχτίδα:
Η Ελλάδα, που κάποτες ήταν σαν πεθαμένη,
Να την πάλι σηκώνεται, να την πάλι προβαίνει!
Ο χρυσοθήρας μου για λίγο τώρα στέκει, αφήνει συλλογισμένος τη ράβδο του. Ξάφνου ψυχανεμίζεται πως το μάλαμα μπορεί και να έχει αιθέριες μορφές, να μετουσιώνεται· να γίνεται ποίηση, λυρική έξαρση, όραμα ζωής και τελικά ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ. Αυτήν που εμείς οι Έλληνες γιορτάζουμε για τα πολύτιμα 200 χρόνια που μας συντροφεύει…
ΜΙΚΡΑ πλην ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝΤΑ
- Η Ελευθερία του Σέλλεϋ εμφανίζει αξιοπρόσεχτες αναλογίες με εκείνη του Σολωμού. Ο ύμνος στην Ελευθέρια, ο εθνικός μας ύμνος, θα συντεθεί λίγο αργότερα (Μάϊος 1823).
- Το αριστουργηματικό δράμα είναι αφιερωμένο στον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, με τον οποίο συνδέθηκε το ζεύγος Σέλλεϋ κατά την παραμονή του στην Πίζα. Η γνωριμία αυτή επέτεινε την επαναστατική ζέση και την στράτευση στα δίκαια των λαών που χαρακτήριζε τον ποιητή.
- Ο Σέλλεϋ δεν ήταν μόνο αρχαιογνώστης και αρχαιολάτρης (σαν γνήσιος ρομαντικός) αλλά είχε και εμπεδωμένη τη βεβαιότητα των απαράγραπτων δεσμών μεταξύ των αρχαίων και των νεότερων Ελλήνων.
- Ο Πέρσι Σέλλεϋ ήταν καλός φίλος του Λόρδου Βύρωνα.
- Ο Πέρσι Σέλλεϋ ήταν παντρεμένος με τη Μαίρη Σέλλεϋ, τη συγγραφέα του Φρανκενστάιν.
- Ο ποιητής μας δεν κατάφερε να κάνει το πολυπόθητο ταξίδι στην Ελλάδα, καθώς τον πρόλαβε ο θάνατος. Πνίγηκε στην Ιταλία κι ήταν μόλις 30 ετών.
